Không hề tích cực hoàn toàn, AI còn tiềm ẩn nhiều "mặt trái" đáng sợ

Mới đây, tờ nhật báo Les Echos của Pháp đã dẫn lại nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết, trong 10 năm tới sẽ có nhiều quốc gia có khả năng được hưởng lợi từ trí tuệ nhân tạo (AI). Tuy nhiên, AI cũng sẽ tạo ra nhiều bất bình đẳng về mức độ phát triển cũng như cơ hội việc làm.

Thời điểm hiện tại, AI đang từng bước thâm nhập và tác động đến mọi lĩnh vực trong nền kinh tế toàn cầu, góp phần tạo ra nhiều thay đổi, tiến bộ đáng kể. IMF khẳng định trong báo cáo triển vọng kinh tế toàn cầu rằng, AI tạo sinh là một yếu tố vô cùng quan trọng, có thể tạo nên tăng trưởng kinh tế, giúp năng suất toàn cầu tăng lên. 

Thế nhưng, không phải mọi quốc gia trên thế giới đều sẽ được hưởng lợi từ trí tuệ nhân tạo với mức độ và kết quả như nhau. Để làm rõ vấn đề này, các chuyên gia kinh tế của IMF đã xây dựng nên một khung chỉ số để xác định những quốc gia sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ AI trong thập kỷ tới.

Nghiên cứu này dựa trên kết quả phân tích cấu trúc của nhiều công việc tại 174 quốc gia, thông qua việc đánh giá mức độ ảnh hưởng của AI tạo sinh với công việc và ngành nghề khác nhau, sự tương tác và hỗ trợ lẫn nhau về sự phát triển cũng như sử dụng trí tuệ nhân tạo.

Kết quả, AI có thể thay thế các công việc dễ được tự động hóa, giúp cải thiện năng suất của những công việc mà nó không thể thay thế hoàn toàn. Ví dụ, AI có thể được sử dụng để hỗ trợ, tối ưu hóa những nhiệm vụ mà một thẩm phán thường phải thực hiện nhưng không thể thay thế hoàn toàn. Trong khi đó, công việc của một thư ký lại có thể dễ dàng được thay thế bởi loạt công nghệ tự động hoá cùng trí tuệ nhân tạo.

Giúp nâng cao năng lực sản xuất và hiệu suất lao động

AI tạo sinh giúp tăng hiệu suất lao động trên toàn thế giới từ 0,1-0,8% mỗi năm. Tuy nhiên, ở một số quốc gia, đặc biệt là các nước phát triển nhất thì mức tăng này có thể lớn hơn rất nhiều. Tại các nước giàu, 30% công việc được hưởng lợi khi tận dụng AI, đồng nghĩa với việc có tiềm năng lớn về việc tăng năng suất lao động. Thế nhưng, tiềm năng này còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nhau như cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, chính sách thị trường lao động, nguồn nhân lực, sự sáng tạo đổi mới, tích hợp kinh tế, các quy định quản lý, nguyên tắc giá trị đạo đức…

Liên quan đến vấn đề này, báo cáo của IMF cho thấy, Vương quốc Anh trong 10 năm có thể tăng năng suất đến 4% nhờ sự phát triển của AI bởi họ có nền tảng cơ sở hạ tầng kỹ thuật số ổn định và mạnh mẽ, nguồn lao động chất lượng cao, hệ sinh thái đổi mới, hệ thống nhiều quy định quản lý. Nhờ AI, tổng sản lượng khi đó có thể tăng 16%; thu nhập của mọi lao động Anh trong 10 năm tới đều tăng từ 2% với những người có thu nhập thấp đến gần 14% với những người có thu nhập cao. 

Xét về chỉ số tổng thể, Anh chỉ đứng ở vị trí 14. Ưu thế đứng đầu thuộc về Singapore - một quốc gia nhỏ bé tại Châu Á với vỏn vẹn 5,6 triệu dân. Bà Marina Mendes Tavares - chuyên gia phân tích của IMF cho biết, Singapore đã liên tục đầu tư mạnh cho giáo dục cùng với nguồn nhân lực, số lượng lao động làm việc trong lĩnh vực công nghệ chiếm tỷ lệ rất cao. Lực lượng lao động trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo ở quốc đảo sư tử cũng được chuẩn bị tốt hơn, cơ sở hạ tầng kỹ thuật số tốt, mạng lưới internet có thể truy cập rộng rãi cùng tốc độ kết nối tuyệt vời. 

Sau Singapore lần lượt là Đan Mạch và Mỹ. Pháp xếp ở vị trí thứ 24, có điểm số thấp hơn các quốc gia lân cận về nguồn nhân lực và đổi mới sáng tạo. Trung Quốc - quốc gia mới nổi có hướng phát triển tốt nhất thế giới đứng ở vị trí 32. Nhìn chung, các nền kinh tế đang phát triển đang dần tụt lại phía sau sẽ cần đầu tư mạnh mẽ cho cơ sở hạ tầng kỹ thuật số và kết nối internet cũng như giáo dục để có thể bắt kịp phần còn lại của thế giới.

Đương nhiên, các quốc gia này cũng sẽ không phải đối mặt với mức độ tác động lớn từ tiến bộ của AI, số lượng người bị ảnh hưởng cũng ít hơn, tình trạng mất việc làm trong 10 năm tới cũng nhẹ nhàng hơn.

Gia tăng sự bất bình đẳng

Đối với kịch bản lạc quan, IMF chắc chắn AI sẽ giúp tăng năng suất lao động, tăng nhu cầu và việc làm, cuối cùng là tăng thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo được dự báo sẽ dẫn đến việc gia tăng của bất bình đẳng. Thực tế cho thấy, AI có thể làm rộng thêm sự chênh lệch về thu nhập, ảnh hưởng tiêu cực đến những tầng lớp trung lưu trong khi những người lao động sở hữu mức lương cao sẽ có thu nhập tăng nhiều hơn so với sự tăng năng suất trung bình mà AI mang lại. Hiểu đơn giản, những người được hưởng lợi nhiều nhất từ trí tuệ nhân tạo là những người đang trên đỉnh của bậc thang thu nhập.

Bên cạnh đó, nền kinh tế càng phát triển, số lượng việc làm bị ảnh hưởng bởi AI càng cao. Giám đốc IMF Kristalina Georgieva nhận định:“40% việc làm trên toàn thế giới sẽ bị ảnh hưởng. Người làm công việc có trình độ càng cao, nguy cơ ảnh hưởng càng lớn. Với các nền kinh tế phát triển và một số quốc gia mới nổi, có đến 60% việc làm sẽ bị ảnh hưởng. Con số này tại các quốc gia có thu nhập thấp là 26%”.

Đặc biệt, sự bất bình đẳng có thể xảy ra tại các nền kinh tế khác nhau trên toàn cầu, giữa những người lao động ở cùng một đất nước. AI có thể làm tăng sự chênh lệch giữa các quốc gia giàu nghèo, gây ra nhiều tác động tiêu cực, đặc biệt những quốc gia và nhóm người dễ dàng bị tổn thương nhất.

Chỉ trong một vài năm nữa, AI có thể gây tăng tỷ lệ thất nghiệp với những công việc có thể dễ dàng bị thay thế hoặc bị tự động hóa bởi công nghệ này, ngoài ra còn có các việc không có sự tương hợp với AI về việc cải thiện hiệu suất làm việc. Báo cáo nhận xét của IMF cũng chỉ ra,  tỷ lệ lực lượng lao động tại Vương quốc Anh đã giảm 5,5 điểm % sau khi AI được đưa vào ứng dụng. Kết quả này dựa trên sự phát triển quan sát từ năm 1980 đến năm 2014. 

Chia sẻ về việc xử lý vấn đề của những đối tượng bị ảnh hưởng cũng như cách chia sẻ lợi ích từ việc tăng năng suất, người đứng đầu IMF khẳng định:“Chúng ta cần phải hành động thật nhanh chóng, để ai cũng có thể tận dụng những cơ hội được mang lại bởi AI. Đồng thời, cần phải bỏ qua những lo ngại có liên quan đến công nghệ này, tìm cách để tận dụng tối đa lợi ích của AI cho tất cả mọi người”.

Trong bối cảnh tốc độ tăng trưởng toàn cầu dần chậm lại, con người cũng rất cần những yếu tố có thể tăng năng suất, bao gồm của trí tuệ nhân tạo.

Ít khi tính đến những tác động tiêu cực

Các chuyên gia kinh tế tại Goldman Sachs đánh giá, sự phát triển của AI tạo sinh có thể giúp tăng năng suất lao động ở Mỹ khoảng 15% trong vòng 10 năm tới. Còn theo các chuyên gia tư vấn của McKinsey, trí tuệ nhân tạo có thể giúp tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của một nước phát triển tăng thêm 1,5-3,4% trong thập kỷ tới. Đồng quan điểm, chuyên gia Cathie Wood - nhà sáng lập công ty ARK Invest cũng kỳ vọng sự tăng trưởng theo cấp số nhân nhờ AI.

Mặt khác, một số chuyên gia lại hoài nghi về việc AI giúp tăng năng suất. Cụ thể, theo nhà kinh tế học Daron Acemoglu - Giáo sư kinh tế tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT), mọi người có vẻ đang đánh giá quá cao về khả năng này, ít khi để ý đến những tác động tiêu cực của chúng. Vị này còn cảnh báo, việc AI giúp tăng năng suất sẽ dẫn đến sự gia tăng những cuộc tấn công mạng, các tin tức giả mạo và những điều tương tự. Các nguy cơ nói trên sẽ tạo ra nhiều khoản chi phí đáng kể để có thể đối phó với những rủi ro và đe dọa được tạo ra bởi AI. 

Trong khi đó, chuyên gia Marc Darmon - Phó Giám đốc điều hành khu vực Châu Âu của Thales cũng tin tưởng về việc AI tạo sinh sẽ“cho phép tạo ra các kịch bản tấn công cũng như giúp cho những kẻ tấn công trở nên sáng tạo hơn”. Bởi vậy, các quốc gia trên thế giới cần phải dự trù nhiều khoản chi phí lớn dành cho việc đối phó những tội phạm mạng sử dụng AI (thường sẽ được hậu thuẫn bởi một tổ chức hoặc quốc gia nào đó). 

Với nhà kinh tế Benoît Coeuré - Chủ tịch Cơ quan Cạnh tranh tại Brussels, AI còn có thể dẫn đến một nguy cơ khác, đó là những rào cản ngăn chặn những doanh nghiệp mới tham gia lĩnh vực trí tuệ nhân tạo sẽ rất cao, chỉ một số ít những tập đoàn siêu lớn mới có đủ nguồn lực và tài chính tham gia lĩnh vực này./.